Relacje

Biograficzne

Urodził się 29 maja 1931 w Łasicy (gmina Miadzioł, powiat Postawy) na wschodnich terenach II RP (obecnie Białoruś) w rodzinie Pawła i Gertrudy Nowaków, pochodzących z Drawska w Wielkopolsce. Ojciec, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, po jej zakończeniu wstąpił do policji i w 1924 roku otrzymał przydział do pracy w Łasicy. W 1929 roku ożenił się z dziewczyną z Drawska, po ślubie małżeństwo zamieszkało w Łasicy. Tam w 1930 roku urodziła się ich córka Krystyna, w 1931 syn Adam. W 1934 roku Paweł Nowak otrzymał przydział do pracy w komisariacie w miasteczku Miadzioł niedaleko jeziora Narocz. Po przeprowadzce do Madzioła urodziły się jeszcze dwie siostry Adama Nowaka: w 1933 roku Maria, w 1935 Janina. 

We wrześniu 1939 Paweł Nowak opuścił Miadzioł, by wziąć udział w wojnie, wkrótce został jednak internowany na Litwie (później trafił do obozu w Kozielsku, a z niego został wywieziony pod Murmańsk, gdzie przebywał do momentu podpisania układu Sikorski-Majski w 1941 roku). 

Po wkroczeniu Armii Czerwonej 17 września do Miadzioła Gertruda Nowak z czwórką dzieci została wykwaterowana z wynajmowanego służbowego mieszkania do domu sąsiadki, mieszkającej po drugiej stronie ulicy. 14 kwietnia 1940 wraz dziećmi została aresztowana przez NKWD, następnie odstawiona do najbliższej stacji kolejowej w Kniahininie i deportowana do kołchozu Stanowoje na północy Kazachskiej SRR. Na miejscu Gertruda Nowak pracowała w kołchozowych magazynach ze zbożem, później jako prowadząca kurnik, Adam Nowak w 1942 roku został poganiaczem wołów (później pracował jako pastuch przy cielętach, jego starsza siostra Krysia opiekowała się dziećmi miejscowego nauczyciela; młodsze siostry zostały w domu), uczęszczał też do miejscowej rosyjskiej szkoły – naukę pobierał, gdy nie było pracy w kołchozie. 

Paweł Nowak, zwolniony z sowieckiego obozu na mocy amnestii po zawarciu układu Sikorski-Majski, w kwietniu 1942 odnalazł żonę i dzieci. Małżeństwo nie zdecydowało się wtedy na wspólny wyjazd z ZSRR – wyjechał sam ojciec Adama Nowaka, opuszczając ZSRR z armią Andersa.

Na początku 1943 Gertruda Nowak odmówiła przyjęcia obywatelstwa sowieckiego, w efekcie czego trafiła do więzienia w pobliskiej Mamlutce. Pod koniec 1944 rodzina, jak i większość mieszkańców kołchozu, cierpiała wielki głód i była bliska śmierci. 

W połowie kwietnia 1946 wyruszyli w drogę powrotną do Polski, by pod koniec maja trafić do Drawska. W lipcu 1947 do Polski wrócił z Wielkiej Brytanii i dołączył do żony i dzieci Paweł Nowak. W styczniu 1949 urodziła się czwarta siostra Adam Nowaka – Teresa. Paweł Nowak, któremu odmówiono pracy urzędnika, współorganizował sklep w ramach Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, następnie go prowadził. 

W początkach czerwca 1946 Adam Nowak znalazł zatrudnienie w tartaku w pobliskim Krzyżu, gdzie pracował do sierpnia 1947, gdy trafił do Liceum Pedagogicznego w Poznaniu. Naukę skończył w 1951 roku (jeszcze w 1950 roku jako członek brygady „Służby Polsce” wysłany został na budowę Nowej Huty w Krakowie). 

Po ukończeniu liceum otrzymał nakaz pracy w Sierakowie koło Międzychodu, ale chwilę później został powołany na dwa lata do wojska. Po skończeniu służby w 1954 roku rozpoczął pracę nauczyciela w Międzychodzie, gdzie poznał nauczycielkę Barbarę Palaczównę, z którą ożenił się w sierpniu 1956 (żona zmarła w 2022 roku). Skończył też zaocznie studium nauczycielskie ze specjalizacją w nauczaniu chemii i fizyki. 

W 1958 roku został prezesem ZNP oddział Międzychód, po latach dyrektorem tamtejszej Szkoły Podstawowej nr 1. W 1990 roku przeszedł na emeryturę, zaczął aktywnie działać w Związku Sybiraków – Koło w Międzychodzie. 

Mieszka w Międzychodzie, ma córkę i syna.

Rozmowę przeprowadził Dominik Czapigo w 2022 roku w Warszawie.

Zdjęcie profilowe: Dominik Czapigo

Sygnatura: AHM_3849