Relacje

Biograficzne

Urodziła się 23 lutego 1921 w Lublinie w żydowskiej rodzinie Jankiela i Sary Szwarc. Miała starszą o dwa lata siostrę. Ojciec prowadził w Lublinie zakład zegarmistrzowski. Matka do ślubu pracowała w fabryce pończoch, po zamążpójściu zajmowała się domem. Rodzina mieszkała na ulicy Peowiaków 3 w Lublinie, w dzielnicy polskiej. Ojciec należał do Bundu, a Anna Mass do Cukunftu. Sezony letnie cała rodzina zazwyczaj spędzała w Kazimierzu Dolnym, gdzie ojciec reperował letnikom zegarki. Anna Mass w wieku 5 lat razem ze starszą siostrą rozpoczęła naukę w szkole żydowskiej. Po dwóch latach obie zostały przeniesione do drugiej klasy polskiej szkoły powszechnej. W wieku 13 lat Anna Mass ukończyła szkołę. Mimo wyraźnych sugestii nauczycieli nie kontynuowała nauki, gdyż trudna sytuacja materialna w domu skłoniła ją do zarobkowania. Zaczęła pracować jako modystka. Wybuch wojny uniemożliwił jej zdanie egzaminu czeladniczego.

We wrześniu 1939 ojciec w obawie przed aresztowaniem uciekł do Brześcia. W listopadzie Anna Mass pojechała do niego. Gdy oboje odmówili przyjęcia sowieckich paszportów, zostali wywiezieni w głąb ZSRR. Znaleźli się pod kołem podbiegunowym w republice Komi. Przez cztery lata pracowali przy wycinaniu i obróbce drzewa w tajdze. Matka i siostra Anny Mass pozostały pod okupacją niemiecką, zostały przesiedlone do getta, a następnie przewiezione do obozu koncentracyjnego w Bełżcu, gdzie zginęły.

Zanim Anna Mass i jej ojciec dostali pozwolenie na powrót do Polski, prawie rok spędzili w mieście Bachmacz na Ukrainie. Tam Anna Mass poznała swojego przyszłego męża, Bolesława, który również kilka lat przebywał w obozie pracy w ZSRR. Pochodził z Warszawy, z zasymilowanej rodziny żydowskiej; przed wojną skończył Szkołę Wawelberga. W 1946 roku razem przyjechali do Polski; zamieszkali w Dzierżoniowie. Wkrótce się pobrali, urodziły się ich dwie córki. W 1950 roku rodzina przeprowadziła się do Warszawy. Anna Mass po wojnie nie wróciła do zawodu modystki, zajmowała się domem. Zmarła 9 grudnia 2016.

Rozmowę audio nagrała Aleksandra Ciecieląg w 2011 roku w Warszawie, sygnatura AHM_2256.