Relacje

Biograficzne

Urodziła się 20 października 1927 w Łodzi. Miała starszego o pięć lat brata. Oboje rodzice pochodzili z niezamożnych rodzin chłopskich spod Sieradza. Ojciec brał udział w I wojnie, walczył w Armii Hallera. W okresie międzywojennym pracował sezonowo jako cieśla, od 1936 roku był zatrudniony na stałe w elektrowni miejskiej. Matka nie pracowała. Mieszkali w niedużym, kilkurodzinnym domu w peryferyjnej części Łodzi na ulicy Nowe Sady, zasiedlonej przez Polaków i Niemców. Zenona Macużanka-Rylukowska do 1939 roku ukończyła pięć klas szkoły publicznej.

We wrześniu 1939 ojciec, wraz ze swoimi kolegami kombatantami, jako ochotnik brał udział w obronie Warszawy. W 1941 roku został (wraz z synem) wywieziony na roboty przymusowe do fabryki zbrojeniowej w Eisenach. Zenona Macużanka-Rylukowska do 1941 roku uczęszczała na tajne komplety prowadzone przez starszą o kilka lat koleżankę. Ze względu na trudną sytuację materialną zaczęła pracować jako pomoc w domu mieszkającego po sąsiedzku Niemca. Pod koniec 1943 roku wywieziono na roboty przymusowe do Wielkopolski również jej matkę. Zenona Macużanka-Rylukowska pozostała sama. Pomagali jej wtedy sąsiedzi i matka chrzestna.

W 1945 roku do domu powrócili jej rodzice, wkrótce również brat, który służył w Armii Andersa. W lutym 1945 Zenona Macużanka-Rylukowska rozpoczęła naukę w dawnym gimnazjum Zofii Pętkowskiej. W ciągu dwóch lat skończyła gimnazjum, a później liceum wieczorowe dla dorosłych; zdała maturę w 1947 roku. Pracowała równocześnie jako pomoc biurowa i kasjerka w Centralnym Zarządzie Przemysłu Gumowego. W 1946 roku wstąpiła do ZWM, a w 1948 roku, będąc już studentką polonistyki Uniwersytetu Łódzkiego, do PZPR. Na trzecim roku studiów została asystentką prof. Jana Jakubowskiego. Aktywnie uczestniczyła w naukowym życiu akademickim, była pod dużym wpływem działaczy koła polonistycznego: Marii Janion, Marii Żmigrodzkiej, Tadeusza Drewnowskiego. W 1952 roku przeniosła się do Warszawy, podejmując studia doktoranckie w Wyższej Szkole Nauk Społecznych. Zajęła się twórczością Leona Kruczkowskiego. Wyszła za mąż, w 1958 roku urodziła córkę. W latach 1955-67 pracowała w Wydziale Kultury KC, zajmując się ruchem wydawniczym i młodą polską literaturą. Była zaangażowana w przemiany w partii w 1956 roku, m.in. skrytykowała odwołanie redaktora naczelnego „Nowej Kultury” oraz popierała powstanie Klubu Dyskusyjnego „Krzywego Koła”. W latach 1967-84, z przerwą w stanie wojennym, pełniła funkcję redaktora naczelnego pisma „Nowe Książki”. Od 1995 roku była konsultantem w wydawnictwie Wilson. Pracowała zawodowo do 2000 roku. Zmarła w 2016 roku.

Rozmowę audio nagrała Zofia Dukielska w 2007 roku w Warszawie, sygnatura AHM­_0269.