Relacje

Biograficzne

Urodziła się 16 listopada 1937 w Toruniu w rodzinie Zofii z domu Sikorskiej i Stefana Bogusławskich. Miała pięciu braci. Ojciec był lekarzem neurologiem, matka polonistką nauczającą w klasach licealnych. Kiedy wybuchła wojna, ojciec jako lekarz wojskowy został wysłany na front. Matka z dziećmi udała się do rodziny do Lubieszowa na Wołyniu, skąd zaraz po wejściu wojsk sowieckich uciekła do Warszawy. Po powrocie z frontu Stefan Bogusławski objął funkcję ordynatora oddziału w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Tuż przed powstaniem ulokował w nim żonę i czworo młodszych dzieci; dwaj najstarsi synowie działali w AK, poszli do powstania. Tuż przed ewakuacją szpitala przez Niemców Krystyna Starczewska była naocznym świadkiem mordowania przez nich najciężej chorych pacjentów. Razem z matką i braćmi została przetransportowana do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd zostali zwolnieni. Znaleźli schronienie w Milanówku, gdzie ze względu na trudne warunki dzieci zostały oddane pod opiekę zakonnic prowadzących sierociniec. Trudne przeżycia z tego okresu wpłynęły na późniejszą decyzję Krystyny Starczewskiej o wyborze zawodu nauczyciela. 

Kiedy ojciec odnalazł żonę z dziećmi w Milanówku, rodzina udała się w okolice Krakowa. Po zakończeniu wojny wrócili do Torunia, gdzie Krystyna Starczewska podjęła edukację. W 1947 roku w związku ze zmianą przydziału Stefana Bogusławskiego rodzina przeprowadziła się do Warszawy. W nowej szkole Krystyna Starczewska wstąpiła do ZMP; zrezygnowała z działalności po próbie namówienia je przez UB do współpracy i składania donosów na nauczycielkę. To doświadczenie ukształtowało jej pogląd na panujący ustrój. 

Ukończyła Liceum im. J. Słowackiego, a w 1958 roku studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, po czym podjęła pracę w szkole podstawowej na Okęciu. Po roku zrezygnowała z posady z powodu niezgody na stosowane w placówce metody wychowawcze oparte na przemocy fizycznej i psychicznej wobec dzieci. Następnie przez cztery lata nauczała języka polskiego w liceum korespondencyjnym dla dorosłych, mając wśród uczniów m.in. partyjnych dygnitarzy. W 1959 roku wyszła za Stefana Starczewskiego, rok później urodziła córkę Annę. Pracę w liceum dla dorosłych zakończyła wskutek konfliktu z dyrekcją z powodu odmowy zaliczenia egzaminu maturalnego pracownikowi bezpieki, który nie wykazywał odpowiedniej wiedzy. Znalazła wówczas posadę w liceum Słowackiego. W 1967 roku została zwolniona za odmowę obniżenia oceny za pracę maturalną dwóch uczennic, których eseje zostały uznane przez przedstawiciela partii za niezgodne z obowiązującą ideologią. Podjęła wówczas decyzję o zrobieniu doktoratu z filozofii, została przyjęta na Wydział Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie przyznano jej stypendium doktoranckie. 

W 1968 roku brała udział w demonstracji po ostatnim wystawieniu Dziadów. W tym czasie nawiązała pierwsze znajomości z przyszłymi działaczami opozycyjnymi. Po obronieniu pracy doktorskiej otrzymała stanowisko adiunkta w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Prowadziła tam m.in. seminarium poświęcone wartościom wychowawczym z perspektywy filozoficznej.

W 1976 roku na prośbę Mirosława Chojeckiego, swojego byłego ucznia, zorganizowała we współpracy z Janem Józefem Lipskim punkt informacyjny dla ludzi jeżdżących do Radomia w celu rozpoznania potrzeb represjonowanych robotników i ich rodzin, co przekształciło się we współpracę w ramach KOR. Następnie zaangażowała się w działalność Towarzystwa Kursów Naukowych, niezależnej organizacji prowadzącej kursy na poziomie akademickim. W jej ramach prowadziła m.in. seminaria wyjazdowe o tematyce pedagogicznej, których uczestnicy wypracowywali nowe podejście do roli szkoły i stosowanych przez nią metod wychowawczych.

W tym czasie rozwiodła się i zamieszkała z córką. Wkrótce Anna Starczewska związała się z mistrzem sztuk walki Namem Bui Ngoc, Wietnamczykiem, który przyjechał do Polski na studia, lecz odmówił powrotu do rodzinnego kraju. Służba Bezpieczeństwa próbowała wykorzystać sytuację do wymuszenia na Krystynie Starczewskiej współpracy pod groźbą aresztowania i ekstradycji partnera córki. Dzięki pomocy znajomych Wietnamczyka ukryto – szantaż się nie udał, a para mogła założyć rodzinę. 

W 1980 roku Krystyna Starczewska zaangażowała się w ruch Solidarności, współzakładała NSZZ Pracowników Nauki, Techniki i Oświaty. Po wprowadzeniu stanu wojennego założyła wraz z Wojciechem Eichelbergerem Komitet Oporu Społecznego i współredagowała wydawane przez Komitet podziemne pismo „KOS”, ukazujące się do 1989 roku. W 1982 roku współtworzyła w Warszawie podziemny Zespół Oświaty Niezależnej, jedno ze środowisk realizujących w całej Polsce sformułowaną przez Wiktora Kulerskiego ideę wolnego rozwoju kultury, nauki i oświaty. Współpracę pomiędzy organizacjami zajmującymi się tego rodzaju działalnością ułatwiło utworzenie struktury zwanej popularnie OKN-o (Oświata-Kultura-Nauka), zajmującej się także pozyskiwaniem funduszy z zagranicy, w czym pomagały m.in. znajomości Krystyny Starczewskiej we Francji. 

W 1989 roku Krystyna Starczewska znalazła się w delegacji strony solidarnościowej na obrady Okrągłego Stołu, brała udział w pracach podstolika oświatowego. Jednym z jej postulatów, przyjętych podczas obrad, było wprowadzenie prawa do zakładania szkół niepublicznych (społecznych), działających według własnych programów wychowawczych i edukacyjnych. Dzięki temu mogła powołać do życia szkołę działającą zgodnie z wypracowanymi przez nią przez lata ideami. I Społeczne Liceum Ogólnokształcące ruszyło 1 września 1989, dając początek obecnemu Zespołowi Szkół „Bednarska”. Początkowo zajęcia odbywały się w domach akademickich na Polu Mokotowskim, w świetlicach udostępnionych przez rektora SGGW. W 1990 roku po rozwiązaniu PZPR szkoła przeniosła się do budynku łazienek Teodozji Majewskiej przy ul. Bednarskiej 2/4, gdzie wcześniej przez lata działał partyjny Ośrodek Kształcenia Ideologicznego. Krystyna Starczewska pełniła funkcję dyrektorki szkoły do 2003 roku, a w latach 2002–2015 zarządzała 20 Społecznym Gimnazjum przy ulicy Raszyńskiej, wchodzącym w skład „Bednarskiej”.

Nawiązanie kontaktów z powstającymi w całej Polsce szkołami niepublicznymi doprowadziło do utworzenia w 1992 roku Krajowego Forum Oświaty Niepublicznej, które działa do dziś. W latach 2003–2020 Krystyna Starczewska pełniła funkcję prezesa KFON.

W 1999 roku Krystyna Starczewska została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi, w 2006 roku Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.  

Rozmowę przeprowadziła Agnieszka Uścińska w 2021 roku w Warszawie.

zdjęcia: Jarosław Wątor

sygnatura: AHM_V_0213