Relacje

Biograficzne

Urodziła się 15 września 1929 w Warszawie w rodzinie Jakuba i Poli Grynsztajnów. Miała dwóch starszych braci, Marka i Chilka. Ojciec był pośrednikiem handlowym, słabo mówił po polsku. Matka dorabiała dorywczo rękodziełem. Do wybuchu wojny Halina Birenbaum ukończyła dwie klasy szkoły powszechnej.

We wrześniu 1939 po zniszczeniu mieszkania przy ul. Nowiniarskiej w bombardowaniu Warszawy rodzina przeniosła się do krewnych na ul. Gibalskiego, następnie na ul. Muranowską 7/9. Adres ten po utworzeniu getta znalazł się po wewnętrznej stronie muru.

Halina Birenbaum kontynuowała naukę w domu, pod kierunkiem brata Marka i przedwojennej nauczycielki. Kiedy Niemcy zaczęli akcję wysiedlania mieszkańców getta, Chilek został zatrudniony przy uprzątaniu Umschlagplatzu, a ojciec w szopie Toebbensa, dzięki czemu otrzymali przepustki czasowo chroniące przed wywózką. Marek, zatrudniony od początku okupacji w szpitalu na Lesznie, również podlegał tymczasowej ochronie. Początkowo cała rodzina schroniła się w warsztacie Toebbensa, jednak wkrótce zostali zmuszeni do szukania innej kryjówki i zaczęli krążyć po opustoszałych domach, często zmieniając miejsce pobytu. Ostatecznie ojca i rodzinę ze strony matki wywieziono do Treblinki, gdzie zginęli. Tuż przed wybuchem powstania Halina z matką, Chilkiem i jego żoną Helą schowali się w podziemnym schronie na Miłej. Spędzili tam trzy tygodnie, do momentu, gdy kryjówka została zadenuncjowana i wszystkich deportowano do obozu na Majdanku. Tam rodzina została rozdzielona – Chilka skierowano do męskiej części, matka nie przeszła selekcji. Opiekę nad Haliną przejęła jej bratowa. Razem zostały przetransportowane do Auschwitz, do podobozu w Birkenau, gdzie wkrótce Hela zmarła z wycieńczenia. 

W styczniu 1945 Halina Birenbaum została postrzelona przez strażnika i trafiła do szpitala w męskim obozie, gdzie ją zoperowano. W szpitalu nawiązała relację z sanitariuszem Abramem Radzickim, który pomógł jej w przygotowaniu się do ewakuacji obozu. 18 stycznia Halina Birenbaum wyruszyła z innymi więźniarkami w marszu śmierci. 23 stycznia transport dotarł do Wodzisławia Śląskiego, skąd przewieziono więźniarki do Ravensbrück. Po dwóch tygodniach Halina Birenbaum trafiła do obozu pracy w Neustadt-Glewe. 2 maja obóz został wyzwolony przez Armię Czerwoną.

Po dotarciu do Warszawy Halinie Birenbaum udało się odnaleźć brata Marka (Chilek zmarł tuż po wyzwoleniu). Podjęła naukę na poziomie gimnazjum, dołączyła też do kibucu prowadzonego na Pradze przez organizację Haszomer Hacair. W czerwcu 1946 wraz z innymi członkami kibucu w ramach akcji Brycha opuściła kraj. Grupa nie dotarła jednak do Palestyny, zatrzymała się w niemieckim Eschwege na farmie należącej do Haszomer Hacair. Za namową brata Halina Birenbaum opuściła kibuc i wyjechała do Paryża, gdzie rozpoczęła naukę we francuskim gimnazjum, jednak gdy znajomi z kibucu przybyli do Francji z zamiarem przedostania się do Palestyny, ponownie do nich dołączyła. Grupa dotarła na miejsce 2 grudnia 1947. W międzyczasie ONZ zadecydowała o podziale Palestyny, w wyniku czego wybuchła wojna domowa między żydowską i arabską ludnością, która następnie przerodziła się w wojnę izraelsko-arabską. W tych warunkach polscy kibucnicy zostali skierowani do kibucu Ejn-Hahorejsz, a po miesiącu przeniesieni do Ejn-Szemer, gdzie pracowali przez półtora roku. Następnie zostali skierowani do pracy w spustoszonym w wyniku wojny kibucu Szaar-Hagolan.

Mieszkanie w polowych warunkach i poczucie izolacji społecznej ze strony miejscowych kibucników spowodowały, że Halina Birenbaum zdecydowała się opuścić tę społeczność. Przeniosła się z pierwszym mężem do Tel Awiwu, gdzie podjęła pracę jako sprzątaczka. Po rozwodzie wyszła w 1950 roku za Henryka Birenbauma, wychowali dwóch synów – Jakowa i Beniego. 

Kiedy pod wpływem procesu Eichmanna zaczęto publicznie mówić o Holokauście, Halina Birenbaum postanowiła spisać swoje wojenne doświadczenia. Ukazały się drukiem w 1967 roku pod tytułem „Nadzieja umiera ostatnia”, dając początek serii publikacji, spotkań z publicznością i innych form zaangażowania na rzecz szerzenia wiedzy o losach polskich Żydów. W 1986 roku po raz pierwszy od przybycia do Izraela odwiedziła Polskę, do której następnie wielokrotnie wracała. 

Halina Birenbaum tworzy i tłumaczy poezję w języku polskim i hebrajskim, jest członkinią Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Za swoją działalność otrzymała m.in. Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski oraz tytuł Honorowego Obywatela m.st. Warszawy.

Wywiad przeprowadziła Katarzyna Madoń-Mitzner w 2018 roku w Tel Awiwie.

Zdjęcia: Karolina Zaleszczuk

Sygnatura: AHM_V_129